Przemiany na rynku mleka są związane z uwarunkowaniami funkcjonowania podmiotów gospodarczych, wymaganiami konsumentów oraz wspólną polityką rolną Unii Europejskiej. Zwiększająca się liczba ludności na świecie wywiera presję na rolnictwo, które musi wytwarzać coraz więcej żywności, gospodarując na mniejszym obszarze użytków rolnych, co powoduje zagrożenie dla środowiska naturalnego. Głównym celem badań była ocena przemian na rynku mleka w kontekście zrównoważonego rozwoju oraz poprawy efektywności inwestycji i logistyki w gospodarstwach mlecznych w Polsce na tle Unii Europejskiej.
Dotychczas prowadzone badania koncentrowały się na inwestycjach i kanałach dystrybucji gospodarstw mlecznych. Mało uwagi w literaturze poświęcono zagadnieniom efektywności inwestycji oraz działań logistycznych. Proponowane podejście uzupełnia literaturę przedmiotu o zagadnienia efektywności.
W badaniach wykorzystano następujące metody badawcze: metodę Hellwiga, model ARiMA, metodę DEA, ankiety, wywiad bezpośredni, regresję i korelację. Badania miały charakter wielopoziomowy. Pierwszą grupę badawczą stanowiły gospodarstwa prowadzące rachunkowość rolną FADN. Źródłem informacji były dane IERiGŻ-PIB w Warszawie. Drugą grupę stanowiły 383 gospodarstwa dobrane w sposób celowy z terenu całego kraju. Warunkami zakwalifikowania gospodarstwa do badań były: prowadzenie produkcji mleka, przeprowadzenie inwestycji, korzystanie ze wsparcia UE oraz uzyskanie minimum 90% przychodów ze sprzedaży mleka. Trzecią grupę badawczą stanowiło 100 przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie całego kraju. Badania przeprowadzono w 2021 roku i obejmowały one opinie na temat inwestycji i logistyki.
Wyniki badań wskazują, że głównymi motywami inwestycji w gospodarstwach mlecznych były czynniki ekonomiczne związane z możliwością pozyskania wsparcia finansowego, zwiększenia dochodów i skali produkcji oraz poprawy jakości. W latach 2014-2019 badane gospodarstwa mleczne poprawiły zrównoważenie. Było to wynikiem przeprowadzonych inwestycji, zwiększenia skali produkcji oraz poprawy warunków utrzymania zwierząt w gospodarstwie. Właściciele badanych gospodarstw mlecznych planują inwestycje, co pozwala mieć nadzieję, że będą się one rozwijać. Właściciele gospodarstw mlecznych planują powiększyć ich obszar oraz poprawić wyposażenie w maszyny i urządzenia. Inwestycje te będą skutkowały powiększeniem skali produkcji. W gospodarstwach mlecznych w największej liczbie przypadków stosowano sprzedaż bezpośrednią w gospodarstwie. Ponadto właściciele gospodarstw mlecznych sprzedają produkty do przetwórstwa oraz pośrednikom. Nieliczni sprzedają produkty do własnych odbiorców.
Przemysł mleczarski stanowi ważny czynnik rozwoju rynku mleka. W Polsce będzie się on powiększał dzięki dobrze rozwiniętemu rolnictwu, które będzie dostarczało surowiec wysokiej jakości i w dużych ilościach. Liczba przedsiębiorstw mleczarskich zmniejsza się każdego roku. Proces ten jest związany z postępującymi zjawiskami fuzji i przejęć oraz koncentracją przetwórstwa.