Prezentowana książka to próba nowego spojrzenia na problematykę szkolnictwa od XIX do XXI wieku. Obecność polskiego szkolnictwa na terenie dzisiejszego województwa warmińsko-mazurskiego datuje się od zakończenia pierwszej wojny światowej. Początki nie były łatwe, bowiem kres siedemnastu szkół z językiem polskim i kilkunastu ochronek, powstałych od czerwca 1920 roku, zamykał w ten sposób pierwszy etap odrodzenia się szkolnictwa polskiego na tym terenie. Kolejna szansa walki o szkołę dla mniejszości polskiej na Warmii pojawiła się w 1922 roku.

Następnym przełomowym momentem w organizowaniu polskiego szkolnictwa była przyjęta przez rząd pruski Ordynacja dotycząca uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. Z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej polskie placówki edukacyjne były zamykane i niszczone, ich czołowi organizatorzy i nauczyciele aresztowani, wywożeni do obozów koncentracyjnych lub mordowani. Rozwój oświaty w powojennym okresie był także utrudniony. Na monografię składa się 14 tekstów spinających okres tworzenia się szkolnictwa polskiego na Warmii i Mazurach i czasy współczesne.